Καθώς το καθεστώς του Καντάφι στη Λιβύη πνέει τα λοίσθια, το καίριο ερώτημα που τίθεται είναι πού θα οδηγηθεί η τόσο ταλαιπωρημένη αυτή χώρα. Ανταγωνίζονται συνήθως δύο σενάρια: το ένα καλό και το άλλο κακό. Το καλό σενάριο καταλήγει –ύστερα από μακρά μεταβατική περίοδο– σε μία αρτιμελή οντότητα σε καθεστώς τύπου σημερινής Τουρκίας.
Το κακό σενάριο οδηγεί γρήγορα σε συνθήκες πολυδιάσπασης και εμφύλιου σπαραγμού, παρόμοιες με αυτές που δημιουργήθηκαν στο Ιράκ μετά την αποκαθήλωση του Σαντάμ. Η τελική έκβαση των πραγμάτων θα είναι το προϊόν της δράσης εσωτερικών παραγόντων στη Λιβύη, αλλά και των τρόπων παρέμβασης της λεγόμενης διεθνούς κοινότητας.
Σύμφωνα με το καλό σενάριο, μετά την πλήρη επικράτηση των αντικαθεστωτικών, το κέντρο των αποφάσεων επιστρέφει στην Τρίπολη από την προσωρινή του έδρα στη Βεγγάζη. Το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο, που σήμερα αποτελείται από ένα μείγμα Λίβυων εθνικιστών και τεχνοκρατών (χωρίς έντονη την ισλαμιστική παρουσία), αναλαμβάνει καθήκοντα προσωρινής κυβέρνησης και προχωρεί στη διαδικασία μετάβασης από την απόλυτη μοναρχία σε ένα λιγότερο αυταρχικό πολιτικό σύστημα. Οπως και στην περίπτωση της Αιγύπτου, σε σύντομο χρονικό διάστημα προγραμματίζεται η κατάρτιση νέου Συντάγματος, ανακοινώνεται η προσφυγή σε ελεύθερες εκλογές και εξασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες για τη δραστηριοποίηση κομματικών σχηματισμών που θα διεκδικήσουν τη λαϊκή ψήφο. Εξυπακούεται ότι απελευθερώνονται όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι, εξασφαλίζεται η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και προστατεύεται η ανεμπόδιστη πρόσβαση των πολιτών στο Διαδίκτυο, το facebook, το twitter κ.λπ.
Για να προχωρήσει, όμως, η μετάβαση χωρίς σκαμπανεβάσματα, πρέπει να ικανοποιηθούν δύο ανελαστικές προϋποθέσεις: η πρώτη προϋπόθεση είναι να αποφευχθεί το χάος όπως αυτό που προκλήθηκε στο Ιράκ το 2003, με την απόφαση των αμερικανικών κατοχικών δυνάμεων να διαλύσουν εκ βάθρων τον ιρακινό στρατό. Στη Λιβύη, όπως θα συνέβαινε και στο Ιράκ, το σώμα επαγγελματιών αξιωματικών και άλλων τεχνοκρατών εύκολα μετατοπίζει την υπακοή του σε μια νέα κυβερνητική οντότητα, αρκεί να μην έχει την αίσθηση ότι κινδυνεύει από άμεσες και μαζικές εκκαθαρίσεις. Η δεύτερη προϋπόθεση, για την αποδοχή των μεταβατικών εξελίξεων από ένα φυλετικά κατακερματισμένο λαό, είναι να διατηρηθεί η αίσθηση ότι οι σχετικές διευθετήσεις δεν είναι εισαγόμενες από τη χριστιανική Δύση και δεν αποσκοπούν στην εδραίωση νεοαποικιακού τύπου εξαρτήσεων με σκοπό την απρόσκοπτη εξασφάλιση του μαύρου χρυσού. Και εδώ τα διδάγματα από τις μακρόχρονες εμπλοκές των Αμερικανών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν είναι πανίσχυρα. Η Αλ Κάιντα και άλλες ισλαμιστικές/φονταμενταλιστικές οργανώσεις βρίσκουν πάντοτε καλλιεργήσιμο έδαφος στον αραβικό κόσμο όταν μια αναμέτρηση παρουσιάζεται ως «Σταυροφορία εναντίον Τζιχάντ». Ηδη, ο στρατιωτικός ρόλος του ΝΑΤΟ εναντίον των δυνάμεων του Καντάφι τείνει να υποσκάπτει τη διάδοχη κατάσταση. Κατά τη γνώμη μου, επομένως, η αποβίβαση χερσαίων νατοϊκών δυνάμεων κατοχής στη Λιβύη θα οδηγούσε σε μια νέα παρωδία τύπου Ιράκ. Αντιθέτως, η νομιμοποίηση της μετα-Καντάφι εποχής μπορεί να προέλθει μόνο από μια διεθνή αποστολή υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, με ουσιαστική συμμετοχή του Αραβικού Συνδέσμου σε μια πολυεθνική (αν χρειαστεί) δύναμη στήριξης.
Το κακό σενάριο, δυστυχώς, έχει αρκετά σοβαρές πιθανότητες πραγματοποίησης. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος δυνητικά προέρχεται από φυλετικές αντιπαλότητες για τη μοιρασιά των λαφύρων του πολέμου. Και η επικινδυνότητα της κατάστασης θα πολλαπλασιάζεται καθώς οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις θα οδηγούν στην αναζήτηση εξωτερικών στηριγμάτων. Πολλές κασσανδρικές αναλύσεις δεν αποκλείουν τη διχοτόμηση της Λιβύης, σε Ανατολική και Δυτική, με πρωτεύουσες τη Βεγγάζη και την Τρίπολη αντιστοίχως. Οι ανταγωνισμοί μεταξύ φυλάρχων για τον έλεγχο του ενεργειακού πλούτου, σε συσχετισμό με τους διαγκωνισμούς των διψασμένων αγοραστών (π.χ. στις ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία, Κίνα, Τουρκία, Ιαπωνία κ.ά.) για την εξασφάλιση ακόμη καλύτερης τιμής πετρελαίου και φυσικού αερίου, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Οι παρεμβάσεις εταιρειών πετρελαίου, μυστικών υπηρεσιών, παραγωγών και πωλητών οπλικών συστημάτων, και επιχειρήσεων που προσφέρουν μισθοφορική εξυπηρέτηση πελατών διαιωνίζουν το «μεγάλο παιχνίδι» σε έναν κόσμο τυχοδιωκτικών συγκρούσεων, δολοπλοκιών, ατέρμονων συνωμοσιών και αμοιβαιότητας στην εξαπάτηση.
Για να αποφευχθεί το κακό σενάριο, πρέπει τα παθήματα του παρελθόντος να γίνουν μαθήματα για όλους τους άμεσα και έμμεσα ενδιαφερομένους. Διότι όπως λέει και η σοφή παροιμία, «ο καμένος φυσά και το γιαούρτι». Με τη λεγόμενη «αραβική άνοιξη» δεν φτάνουμε οπωσδήποτε στο «τέλος της Ιστορίας», όπως βιαστικά είχε προβλέψει ο γνωστός στοχαστής Φράνσις Φουκουγιάμα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά σίγουρα παρατηρούμε, έστω και μεσοπρόθεσμα, μια σταδιακή υποχώρηση των αυταρχικών καθεστώτων στην περιοχή που ακόμη αποκαλούμε «τρίτο κόσμο». Για μας, στην Ελλάδα, το δίδαγμα είναι ότι πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε το εξής: παρά την επώδυνη οικονομική μας κρίση και τις ατέλειες του πολιτικοκοινωνικού μας συστήματος, εξακολουθούμε να έχουμε εδραιωμένους δημοκρατικούς θεσμούς και να ανήκουμε θεσμικά σε μια ενοποιούμενη κοινότητα (την Ευρωπαϊκή Ενωση) που έχει τοποθετήσει τις πολεμικές συγκρούσεις, τους εμφυλίους και τις δικτατορίες στο χρονοντούλαπο της ταραγμένης της Ιστορίας. Μόνο ανίδεοι, ανιστόρητοι και τυχοδιώκτες εξισώνουν τις πρόσφατες συγκρούσεις στις πλατείες της Τυνησίας, της Λιβύης, της Αιγύπτου και της Συρίας με τις δικές μας διαδηλώσεις των «Αγανακτισμένων» στην πολύπαθη πλατεία Συντάγματος.
* Ο κ. Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου